Son günlerin en fazla konuşulan çalışması olan Dengbej Projesi'nin ele alındığı programda hem dengbejler anlatıldı, hem de programa katılan dengbej tarafından kılamlar seslendirildi.
Sunuculuğunu Yaşar Bazencir'in yaptığı programda yöneltilen soruları yanıtlayan BİNDER Başkanı Karasu, çeşitli bilgiler de verdi.
‘Dengbej Nedir? Biraz anlatır mısınız?' sorusunu yanıtlayan Karasu; “Dengbej kavramı Kürtçe bir kavramdır. ‘Deng' ses, ‘bêj' söyle, aktar anlamındadır. Deng sestir, bej ise sese biçim verendir, sesi söyleyendir. Sese ruh veren, sesi canlı hale getirendir. Sesi meslek edinmiş usta, mekanı ses olmuş insandır. Dengbejlik: Sesi görmektir, akıcı bir sessizliktir ve hafızadır. Bir destan gibi konuşur sevdikleriyle dengbej” diye konuştu.
Bazencir: “Dengbej fikri nereden aklınıza geldi? Başka konu mu bulamadınız yoksa?”
Karasu; “Yazılı geleneği olmayanların, geleceği de olmaz kuralı'ndan hareket ederek bu çalışmaya öncelik verdik. Geleceğe talibiz, endişemizin nedeni bu. Dengbejlerimizin yükünü hafifletmeye karar verdik, bunun da yolu işin kaydını tutmaktır. Zira, yazılı geleneğimiz yok düzeyde veya son derece zayıf. Kültürel mirasımızın önemli bir kısmı sözlü, yani kayıt dışıdır. BİN-DER olarak kültürel dokumuzu oluşturan halkaları yazılı hale getirmeyi bir prensip olarak benimsedik.”
Bazencir: “Neden dengbej?”
Karasu: “Bulunabilecek en iyi konulardan birisi olduğu için. Diğer konulara haksızlık yapmak istemiyorum. Ama daha öncelikli ve popüler olduğu için. Popüler kültürün şuursuz saldırılarına en fazla maruz kalan bir alanı temsil ettiği için. Popüler kültürün dengbejlik değerinin yerini doldurmaktan uzak oluşu, nitelik sorunu yaşaması bir başka etkendi. Birde, birçok alanla ilişkili olduğundan. Dengbejlik kültürünün kültürel, sosyal, sanatsal, edebi boyutu olduğundan. Aslında sosyal hayatın birçok cephesini kuşatıyor olması, onu, bizim önceliğimiz haline getirdi.
Bazencir: “Kimler yürüttü bu çalışmayı, kaç kişiyle çalıştınız?”
Genel anlamda konuya duyarlılığı olan, bu kültürel değeri benimsemiş, kültürel dokuyu zenginleştirici özelliğini bilen ve bunu anlayan herkes katkı sundu. Ama, ekip olarak, Dernek Yönetim Kurulu olarak çalıştık. Ben, Orhan KORKMAZCAN, Ahmet HÜLAKÜ, Devrim GÜLERYÜZ, Özlem GÜNGÖR olmak üzere 5 kişi ile çalıştık. Biz bir ekibiz, bu tür çalışmalar ekip olmayı gerektiriyor. Herkes bir yerden omuzlamalıdır ki, ortaya iyi bir ürün çıkarılabilsin.
Bazencir: “Nerelere gidildi?”
Karasu: “Nereye gidilmedi ki? Servi'nin Harmancık (rızu) Köyünden tutunda, Yayladere'nin Günlük Köyüne kadar her yere gittik. Yürüttüğümüz kültürel çalışma kapsamında 6 bin km. yol kat ettik. Dengbej araştırması kapsamında 250 köy ve 350 mezra dolaştık. Tüm ilçeler ve köyler ile mezralara gittik. Gitmediğimiz bölge, köy, mezra kalmadı. Her tarafa gittik. Veya bir çeşit haberimiz oldu. Yani, gitmediğimiz köy ve mezraları da taradık. Dengbej olmayınca gitmedik. Harita önümüze konulsun nerede ne var biliriz. Bu tanıma becerisini bu projeye borçluyuz. Servi'nin Alattin Köyünden tutun da Kiğı'nın Sabırtaşı Köyüne kadar gitmediğimiz yer yok. Yani, Bingöl'ün haritasını iyi öğrendik. Zaten çalışma sonunda nerelere gittiğimizi, doğrusu nerelere gitmediğimizi Bingöl'ü bilen herkes görecek.
Bazencir: “Kaç dengbejle görüştünüz?”
Karasu: “Toplam 65 dengbej ile görüştük. Ayrıca görüştüğümüz 10 kişiyi de eledik. 10 dengbejinde vefat ettiğini öğrendik. Hiç kimse dışarıda kalmadı. Bu çalışmada sadece 2 dengbej kabul etmedi. Tanınan dengbejlerin kasetlerini bulduk. Kılamı olmayan dengbeji dikkate almadık. Kendi bestelerinin olmasına dikkat ettik. Dengbejlerin yüzde 10'u Zazaca, yüzde 90'ı ise Kürtçe eserler seslendirdiler. Bingöl'de ne kadar dengbej varsa bulmaya çalıştık. Bingöl taramaları kapsamında bazı Bingöllü dengbejlerin İstanbul, Adapazarı ve Almanya'da yaşadıklarını öğrendik. Bu çerçevede, İstanbul'da 10 çekim, Adapazarı Gölcük'te 1 çekim yaptık, Almanya'dan da 1 çekim gönderildi.”
Bazencir: “Bayağı zorluklar yaşamış olmalısınız?”
Karasu: “Her işin kendince zorlukları vardır. Emek, özünde zorluğu barındıran bir değer. Ama çok kıymetli bir değer. Uğraş vermek gerekiyor. Her işte böyle. Biz Bingöllüler emek sarf ederek kazanmanın daha erdemli bir anlayış olduğunu öğrenmeliyiz. Öncelikle her bir dengbejimizi tanımış olmaktan çok mutlu olduğumu belirtmeliyim. Çalışmaya gelince: ‘Erken kalkan, erken yol alır' prensibiyle çalıştık. Çoğu zaman sabah namazından sonra çıkıyorduk. Gecenin 9-10 unda dönüyorduk. En çok : ‘Di söyleyin, derdiniz nedir? sorusuyla karşılaştığımda yıpranıyordum, acı çekiyordum. Mahkum eder bakış açılarıyla oldum olası aram iyi değil. Belki ondan çok zoruma gidiyordu.
Bazencir: “Bir örnek verebilir misiniz?”
Karasu: “Evet. Bir dengbej tespit etmiştik. O gün ben müsaittim. Erken kalkıp gittim. Evine gittim, yoktu. Tarlaya gitmişti. Tarla dağda bir yerdeydi. Yürüdüm, gittim. Adam nadas suluyordu. Selam verdim, tanıştık. Derdimi anlattım, önce yok, bilmiyorum dedi. (Ramazan ayıydı. Kış bastırmadan çekimleri bitirelim dedik, ramazan ayında da çalıştık) dengbej sulama işine devam ediyordu. Bir süre bekledim. Sonra ikisaaat birlikte sulama yaptık, sulama bitti. Yok dedi iftardan sonra, bende iftara kalamayacağımı söyledim ve döndüm. Bir başka gün gittim evdeydi, yine mi sen dedi? Evet, ben dedim. Söylemezsen bir daha gelirim dedim. Çekimi yaptık, gerçektende çekilen eziyete fazlasıyla değdi.
Bazencir: “Projeye ne zaman başladınız?”
Karasu: “Projenin ilk görüşmeleri haziran ayında yapıldı. Projeyi yapmak, referansların referansları, sözleşme, diğer işlemler derken 06 Eylül 2006'da başladık. Ama, ilke olarak projenin destekleneceği bilgisinden sonra başladık çalışmaya. Çalışma esaslarını, güzergahları, programı belirledik. Zamandan kazanmak için beklemedik. Kışın zorluklar oluşturacağını düşünerek işe hemen koyulduk. Allah'a şükür bu yıl sonbahar uzun sürdü, çekimleri zamanında yaptık. Bu da Allah'ın bir lütfü. Böyle değerlendiriyoruz.
Bazencir: “Bu proje herhangi bir siyasi yaklaşımın ürünümüdür?”
Karasu: “Bu sorunun sürekli sorulacağını biliyorduk. Öyle de oluyor. Siyasi mülahazalarla yapılmış olsa da önemli bir çalışmadır ama, bu çalışma öyle bir kaygıyla yapılmış bir çalışma değildir. Kültürel kodlama çalışmasıdır. Yaşayan, dinamik olan kültürel bir değeri yazılı esere dönüştürme hassasiyetinin pratiğidir. Bu çalışmada hiç kimsenin siyasal bir misyon arama hakkı yoktur. Kültürel, sosyal, edebi ve sanatsal bir kimliği olan kültürel bir değerin kalıcılaştırılması çabası vardır. O türden kaygılara ve hesaplara gerek yok. En azından bu proje için”
Bazencir: “Çalışmanın sonunda bir gece düzenlemeyi düşünüyor musunuz?”
Karasu: “Çalışmanın sonunda gece düzenlemeyi düşünüyoruz. Bingöllü dengbejlerin katılacağı ‘Bingöllü Dengbejler Gecesi' düzenlenecektir. Bu geceye tüm Bingöllüleri, dengbejseverleri, dengbejlik kültürüne ilgilileri davet edeceğiz.”
Bazencir: “Bu çalışma sonunda ki hedefiniz ne, çalışmanın somut çıktısı ne olacak?”
Karasu: “Ayşe ŞAN' nın Bingöl'de büyüdüğünü öğrendik. Az mı? Evet. Biz 14 saatlik çekim yapmış durumdayız. Ölmüş dengbejleri hariç tutuyoruz. Gerçi dengbejden birer kılam alacağız. Bu bile 5-6 saat demektir. Bunu birkaç CD ye almamız gerek. Lakin bunun yerine DVD de bu çalışmayı toplamayı düşünüyoruz. Çalışma, belgelendirme çalışmasıdır. Öncelikle bu çalışmayı belgelendiriyoruz. Ayrıca her dengbejin hayat hikayesini yazdık. Kılamların çözümünü yapacağız. Kılamın Kürtçe, Zazacasını ve Türkçe çevirisini, bir de kılamın hikayesini vereceğiz. Bunu da kitap haline getireceğiz. Şu an üç koldan çalışıyoruz. Bir taraftan montaj çalışmaları, diğer taraftan kılamların çözümü yapılıyor, beri taraftan da dengbejlerin hayat hikayeleri yazılıyor.”
Bazencir: “Projenin gördüğü ilgi hakkında biraz bilgi verebilir misiniz?”
Karasu: “Bu proje önemsenmeli. Türkiye'de alanında yapılmış en kapsamlı monoğrafik bir çalışmadır. Bittiğinde iyi bir ses getireceğini bekliyoruz. Ulusal ve uluslar arası çevrelerde iyi bir itibar oluşturacağını umuyoruz. Bizimle yapılan görüşmelerden edindiğimiz izlenim bu. Projeyi basmak isteyen kuruluşlar var ama, henüz verilmiş bir kararımız da yok.
Bazencir: “Projecilik konusundaki görüşlerini nelerdir?”
Karasu: “Bu bir süreçtir. Bu sürecin iyi yönetilmesi gerekiyor. İyi yöneten iller ve kurumlar sonuçta iyi bir iş yapmış olmanın yanında kurumsal bir itibar da sağlamış olurlar. Ekonomik imkansızlıklardan dolayı iş yapamıyoruz bahanemizin bu imkanlarla ortadan kalkacağı inancını taşıyoruz. Ancak bu imkanın somut, elle tutulur çıktılara dönüşmesi gerekiyor. Aksi halde bu kaynağı bulma imkanımız ortadan kalkar. Elin yabancısını kandırmış olmuyoruz sonuçta, olsa olsa kendimizi kandırmış oluruz. Bu öz denetilme sağlanabilecek bir durum veya süreçtir. Yapılan projeler sadece projeyi yapan kuruluşların işi olara görmemeli, her Bingöllü yapılan projelerde hak sahibidir. Yani, her Bingöllü arkadaş bu işin aynı zamanda denetim hakkına da sahip olduğunu bilmelidir. Bu işe öyle bakıyoruz. Biz bu anlayıştayız, bunun için kendimizi her daim hazır olarak görüyoruz”
Projenin geniş kapsamlı ele alındığı programda Dengbej Ahmet Demirbaş da çeşitli kılamlar seslendirdi.
Dengbej Ahmet DEMİRBAŞ
1956 yılında Çeltiksuyu Köyünde doğdu. Ahmed ê BERTİ'nin amcasının oğlu ve damadıdır. 7'si kız 10 çocuğu var. 15-16 yaşından beri kılam söylemektedir. Şakiro, Ahmed ê Berti, Zahıro, Sıdık ê Bozo, Hüseyn ê Muşe' yi dinliyor. Repertuarı son derece geniş olan bir dengbejimizdir. Aslen Beritan Aşiretinin Karakulak Koluna mensuptur. Kaleönü Mahallesinde oturmaktadır. Masal ve hikaye etme, ağıt, aşk konularında kılam söylemektedir.

BİNGÖL KENT HABER

0