Mahmut Ahmedinecat ön sıradaki koltuğuna doğru ilerlerken salondakiler gergindi. İran'ın önde gelen din adamları, politikacıları ve generalleri ülkenin yargı erkinin yeni başkanının görevine başlayacağı tören vesilesiyle biraraya gelmişti. Töreni izleyenler arasında Ahmedinejad'ın baş rakibi Ayetullah Ali Ekber Haşimi Rafsancani de vardı. Bu ikili, Ahmedinejad'ın Haziran'daki tartışmalı seçim zaferini Rafsancani'nin eleştirmesinden beri yüz yüze gelmemişti. Üzerinde alışılmadık derecede şık bir takım elbise bulunan İran Cumhurbaşkanı gözlerini yerden ayırmadan hızla yerini aldı. Sonra biraz eğreti duran bir hareketle öne doğru eğilip sağ elini havaya kaldırarak Rafsancani'yi selamladı; Rafsancani de bu selama aym şekilde karşılık verdi. Ardın¬dan ikisi de arkalarına yaslanıp oturunca salondaki diğer üst düzey yetkililer rahat bir nefes aldı.

Ahmedinejad normalde duygularını dizginleyen bir kişi değil. Ama onun iki yanında, belli ki görevleri toplantının huzurunu sağlamak olan asil iki refakatçi -aslında iki kardeş-, 51 yaşındaki Meclis Başkanı Ali Laricani ve yargının başı olarak göreve başlamaya hazırlanan 49 yaşındaki Sadık Laricani oturuyordu. Zoraki görünen selamın ardından, Ahmedinejad neredeyse etrafındakilerin duyabileceği kadar yüksek sesle bir oh çekip koltuğuna kurulurken hafifçe Ali Laricani'ye doğru eğilip, yüzünde kocaman bir gülümsemeyle kolunu dostça kavradı. İki kardeş de gülümseyerek selamlaştı. Gülümsemek için iyi bir nedenleri de var. Devletin üç erkinden ikisinin başında bulunan Laricaniler bugün İran'ın en güçlü ailesi. İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, hem Ahmedinejad'ın başını beladan uzak tutmaları hem de tehlikeli çatlakların oluştuğu İran rejiminin istikrara kavuşturulması konusunda bu iki kardeşe güveniyor. "Hamaney tehlikede; gücü törpülendi" diyor Stanford Üniversitesi İran araştırmaları programı müdürü Abbas Milani. "Önümüzdeki birkaç ayda izleyeceği yol konusunda kendisine bu iki kardeşin yardım edebileceğini düşünüyor."

Muhtemelen dahası da var. Batılılar İran'ın politikasındaki aşırılıklara odaklanma eğiliminde. Yani bir yanda tribünlere oynayan, uluslararası topluma meydan okuyup onu sürekli kışkırtan bir Ahmedinejad, diğer yandaysa ılımlı tavırlara, makul düşüncelere sahip reformcular var. Oysa İran'm devlet düzeninin büyük bölümü bu iki uç arasında bir yerde konumlanıyor; iyi eğitim görmüş ve pratik, ama yabancı fikirlere karşı kuşkucular. Bu kişiler sadece ideolojiyle değil, kan ve evlilik,
sınıf ve eğitim bağlarıyla birbirlerine bağlılar. Küresel güçlerle İran arasında İran'ın nükleer programı konusunda devam eden görüşmeleri eleştirenler, varılacak nihai bir anlaşmayı onaylamak konusunda Ahmedinejad gibi bir lidere asla güvenilemeyeceğini belirtiyor. (Aslında güvensizlik karşılıklı: Ali Laricani'nin Ahmedinejad hükümetine, Batılılar'ın İran'ı "kandırmasına" izin vermemeleri konusundaki uyarısının ardından, Tahran nükleer konusunda BM'nin en son öneri taslağını da reddetti.) Ancak bu eleştirileri dile getirenlerin, Larieaniler gibi aileleri daha yakından incelemesinde fayda var. Çünkü bu ailelerin ülke siyasetindeki nüfuzu, dar gelirli bir ailenin çocuğu olan bugünkü Cumhurbaşkanı'nm siyasette yükselmesi öncesi olduğu gibi, siyaset sahnesinden ayrılışından sonra da sürebilir. Eğer bir anlaşmaya vanlacaksa, bunu kabul ya da reddedecek olan bu aileler.

Saygın ve ünlü Büyük Ayetullah Mirza Haşim Amuli'nin oğullan olan Laricaniler toplam beş erkek kardeş; ve kardeşler İran'ın dini eğitim merkezi olan Kum kentinde etraflarında bir sürü Şii din adamıyla büyüdü. Hepsi de dini olduğu kadar dünyevi bilgiye de susamış, kendi aralarından hep bir yarış içinde olan parlak çocuklardı. 'Akademik alandaki bu rekabet belki de ailemizdeki en dikkat çeken rekabettir" diyor beş kardeşin en büyüğü Muhammed Cevad Laricani. Kendisi de Kaliforniya Üniversitesi'ne bağlı Berkeley'de matematik doktorası yapmış ağabey Laricani konuşurken İngilizce ile Farsça arasında rahatlıkla geçiş yapabiliyor. "Ama bu, hiçbir zaman aramızda bir husumete yol açacak noktaya gelmedi." Kültürlü bir aile olarak Laricaniler, bir nalbantın trafik yönetimi okumuş oğlu Ahmedinejad gibi İranlı politikacılardan ayrılıyor. Laricani kardeşlerin üçüncüsü olan Ali, Batı felsefesi üzerine doktora yaptı ve bu konu üzerine aralarında Kant Felsefesinde Matematiksel Yöntemler isimli kitabı da dahil bir dizi kitap yazdı. Dördüncü kardeş Sadık'ın da diğerlerinden aşağı kalır yanı yok. Gazetede çıkan Uzun yaşam öyküsünde arkadaşı Seyid Cafer Nebevi, ortaokuldayken Sadık'ın, sıkıcı matematik ödeviyle uğraşmak yerine kendisini yüksek matematik çalışmaya teşvik ettiğini anlatıyor. Lisede öğretmen olmadığında, Sadık bazen kalkıp dersi kendisi anlatırmış.

Ancak, Sadık'a Amerika bursu çıktığında, baba Laricani kabul etmedi. Bu karara boyun eğen Sadık, Kum'da kalıp Şiiliğin en yüksek eğitim kurumuna kayıt yaptırdı. O kadar iyi eğitim almış olmalarına, hatta beşi de hiç değilse bir parça İngilizce konuşabilmesine rağmen, Laricaniler'in hepsinde Batı'ya karşı bir tepki var. "Batı kültürünün dayatılma-sına karşıyız" diyor Muhammed Cevad. "Toplumun liberal ve laik temeller üzerine kurulmasını kabul etmiyoruz. Felsefi olarak buna karşıyız." (Sadık, din dışı konulara ilgisini tamamen kaybetmiş de değil; tercüme ettiği felsefe kitapları var.)

Bu tür yabancı düşmanlığı dışarıdan bakanları şaşırtabilir, ama İran'ın dar görüşlü muhafazakâr seçkinlerinde sık rastlanır. Çoğu çocukluğundan beri dış dünyanın amansız bir düşman olduğu anlayışıyla yetiştirildi. Ali, 1990'larda devletin radyo televizyon kurumunun başına geldiğinde, Batı yapımı çoğu televizyon programını yayınlamayı reddetti. "Hiçbir yabancıyla görüşmüyordu" diyor Tahran'da görev yapmış ve Laricani kardeşlerin birkaçıyla tanışmış olan, ama rahat konuşabilmek için adının haberde yer almamasını rica eden Batılı bir diplomat. "Bu düşmanlığın mantıklı bir izahı yok, ama daha kapsamlı bir sorunun parçası olduğu söylenebilir. Rejim, aslında kimsenin hiç umursamadığı birçok konuda paranoyak ve savunmacı bir tavır içinde." Yine de, başka alanlarda kardeşler radikal olmaktan çok uzaklar. Ali ve Sadık 70'lerde bütün İran'da milyonlarca öğrenci Şah'a karşı ayaklandığında öğrenciydi, ama ikisi de Şah karşıtı harekette ön cep¬hede yer alan kişiler olarak hatırlanmıyor. Önde gelen reformcu politikacılardan Ali Asger Hodayari lisede Sadıkla aynı sınıftaymış. Reformcu bir internet sitesinde Hodayari'ye atfedilen bir yorumda, 1979'da Humeyni yanlısı büyük bir gösteriye katılmayan tek öğrencinin Sadık Laricani olduğu iddia ediliyor. Reform hareketinden önde gelen bir din adamı ve düşünür olan Muhsin Kadivar da Hodayari'nin sözlerini teyit ediyor. "Sadık Laricani'nin devrimci hiçbir referansı yok" diyor Muhsin Kadivar. "[Devrim] sırasında Kumda protestolara katılmadı." İki kardeşin asıl referansları mollalar; Ali de, Sadık da önde gelen din adamlarının kızlarıyla evli ve bu da onların siyasi yelpazedeki pek çok kişiyle bağ kurabilmelerini sağlıyor.

Özellikle bir bağlantıları Laricaniler'in yükselişinde kilit rol oynadı. 1980'de Irak savaşının patlak vermesinden sonra Devrim Muhafızları'na katılan Ali komutan yardımcılığı rütbesine kadar yükseldi. O yıllarda aralarında o sırada Cumhurbaşkanı olan Hamaney'in de bulunduğu üst düzey pek çok devlet yetkilisiyle dostluk kurdu. Hamaney, Laricaniler'in babasını tanıyordu ve dini lider olarak savaştan sonra Ali'yi İran İslam Cumhuriyeti Radyo Televizyon Kurumunun başına getirdi. Daha sonra da, savaş sırasında üniversitelerde ve Devrim Muhafızları'nın üslerinde İslam üzerine dersler veren Sadık'ı İran Meclisi'nin çıkardığı yasaları denetleyen 12 üyeli Anayasayı Koruyucular Konseyi'ne atadı. Yıllardır Laricaniler, Hamaney'in İran yönetimindeki daha bağımsız isimlere karşı bir tür denetim aracı olarak kullanabildiği, rejimin sadık adamları olageldiler. Reformcu Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi iktidardayken, Ali, Hatemi destekçilerini 1990'larda işlenen bir dizi siyasi cinayetin faili gibi gösteren bir televizyon programına yeşil ışık yaktı. (Bu yüzden hükümet toplantılarına katılması yasaklandı.) Daha sonra Ulusal Yüksek Güvenlik Konseyinde Hamaney'in kişisel temsilcisi olarak yer aldı ve 2005'te Hamaney'in hayır duasını da alarak cumhurbaşkanlığı seçimlerine katıldı. Beklenmedik bir şekilde seçimleri Ahmedinejad kazanınca, Ali, söylendiğine göre Hamaney'in talimatıyla, nükleerde İran'ın baş müzakerecisi olarak atandı.

Bu görev Ali'nin dünyaya bakışını değiştirdi. "Bu göreve gelmeden önce Laricani, hepimizin art niyetli, kötü büyücüler olduğumuzu düşündüğünden yabancılarla hiç muhatap olmak istemeyen ihtiyar bir devrimciydi" diyor Batılı diplomat. "Fakat görevde kaldığı süre içinde daha pragmatik bir tavır sergiledi ve yabancılara yönelik algısı daha incelikli bir hale geldi." Öğrenme süreci her zaman pürüzsüz yürümüyordu. Müzakerelerin birinde, Laricani mutlulukla gülümserken, aniden, selamlaşmak niyetiyle Javier Solana'yı yanağından öpmek üzere uzandı. Avrupa Birliği dış politikasının başındaki Solana ise hemen kendini geri çekti.

Sadık da Hamaney'in gözde isimlerinden biri oldu. Anayasayı Koruyucular Konseyi üyesi olması itibarıyla, Dini Lider ya da önde gelen diğer din alimleri tarafından düzenlenen ve İslam hukukunun tartışıldığı toplantılara düzenli katılmaya başladı. Bu toplantılara katılanlar onun kısa ve özlü olduğu kadar güçlü referanslarla desteklenen yorumlarından etkilenmişti. Hayranları, onun yargının başına gelmesini sağlayan şeyin bu toplantılarda sergilediği keskin zekâsı olduğunu, Sadık'ı eleştirenlerse, Hamaney'in onu her sözüne evet diyen mükemmel bir evet efendimci olarak gördüğünü söylüyor.

Ama bu, iki kardeşin siyasi fikirlerinin tamamen aynı olduğu anlamına gelmiyor; ancak görüş farklılıkları makul bir düzeyde. Ali 2005'ten beri Ahmedinejad'la açıktan açığa ters düşüyor. Onu tanıyan Batık uzmanlardan birinin "Ekipten değil" dediği Ali'nin, tartışmak bir seçimin ardından yeniden Cumhurbaşkanı seçilen Ahmedinejad karşısında kendini sıkıntıda hissettiği her halinden anlaşılıyordu. Sadık ve Anayasayı Koruyucular Konseyinin diğer 11 üyesi tartışmalı seçim sonuçlarını oy birliğiyle kabul ettiğinde, Ali çekinmeden sesini yükseltti ve televizyonda cank yayında "Gerçi Koruyucular Konseyi dini bütün insanlardan kurulu, ama keşke Konsey'in bazı üyeleri cumhurbaşkanlığına aday isimlerden birinin tarafında yer almasa" dedi. Seçimlerden bir hafta sonra, 19 Haziranda Hamaney tarafından açık havada kıldırılan cuma namazında Ali'nin sıkıntık olduğu görülüyordu.

Ali gözlerini yere dikmiş, neredeyse 90 dakika boyunca öylece sabit dururken, yanında oturan Ahmedinejad kendinden geçmiş halde, daha fazla kan dökülmemesi uyarısı yapan Dini Lider'i dinledi. İnsan haklan savunucusu ve eski milletvekili Ak Ekber Müsavi Hoeyni "Bence Ali ile Sadık'ın arasında gözle görülecek kadar net bir çatlak var. Ali, Ahmedinejad'a cephe almaya hazır" diyor.

Bariz şekilde muhafazakâr olmakla beraber, Ali bir ideolog değil. Müsavi Hoeyni, nükleer meselesinde "Daha dengeli bir yol izlenmesinden yana olabilirdi" diyor. Hem Laricani hem de onun yerine geçen baş müzakereci ile pazarlıklara katılmış olan kıdemli bir Batılı diplomat, ikisi arasındaki farkın çarpıcı olduğunu söylüyor: "Laricani entellektüel ve çok kültürlü biriydi. Sahip olduğu bağımsız gücün yanı sıra, Dini Lider ile arasmdaki bağın kendisine güven verdiği belliydi." Ali ile tanışan diğer Batılılar da kendisi hakkında olumlu şeyler söylüyor. "Gayet soğukkanlı ve çok zeki. Fanatik biri değil" diyor Batılı uzman. "İran rejimiyle işiniz varsa, Ahmedinejad'a göre tercih edilebilecek biri. Kendisiyle konuşabileceğiniz izlenimini ediniyorsunuz."

Ancak, sistemde karmaşa yaşandığında, Laricaniler'in tercihi safları sıklaştırmaktan yanaydı. Bir süre önce Ahmedinejad'ın kabinesi Meclis'e sunulduğunda, Ali kabinenin hızla onaylanmasını sağladı. (Öte yandan adayların süslü konuşmalarıyla "Bunları bir şiir kitabı haline getirmeliyiz" diye dalga geçmekten de geri durmadı.) Reform yanlısı aday Mehdi Kerubi ile bazı siyasi tutukluların hapiste tecavüze uğradığına dair iddialarından vazgeçmesi için özel bir görüşme yaptı ve kamuoyuna yapüğı açıklamada iddiaların gerçek dışı olduğunu üstüne basa basa söyledi. Ancak İranlı gazetecilerle yaptığı sessiz sedasız, gayri resmi bir sohbette tavrını biraz yumuşattı. Özellikle, Hatemi'nin yardımcılığını yapan iki kişi, Saeed Hajjarian ve Mustafa Tajzadeh konusunda endişelendiğini ve tutuklu gazetecilerle foto muhabirlerinin durumlarının takipçisi olacağı sözünü verdi. Sağlık durumu kötü olan Hajjarian kefaletle Eylül sonunda, Newsweek muhabiri Maziar Bahari tutuklandıktan neredeyse dört ay sonra serbest bırakıldı. Tajzadeh ise hâlâ demir parmaklıkların ardında.

Hükümetin, her iç çatışmanın yabancı güçlerin oyunu olduğu iddiası için önem arz eden, tutukluların göstermelik duruşmalarından elbette yargının başı olarak Sadık sorumluydu. Sadık'ın nasıl bir işe bulaştığının farkında olduğuna dair işaretler var: Atamasının açıklanması en az bir kez ertelendi. Saygın bir Ayetullah olan kayınpederi Vahid Horasani kendisine görevi kabul etmemesini öğütledi. Aileyi yakında tanıyan, ancak konunun hassasiyeti nedeniyle isminin açıklanmasını istemeyen bir kaynak, "Kayınpederi, bu görevi kabul edersen, dinini ve dünyanı kaybedersin, diye onu uyardı" dedi. Sadık'ı tanıyan bazı din alimleri onun reformculara yönelik baskılan yumuşatacağını ve siyasi tutukluları salıvereceğini tahmin etmişlerdi. Ancak göreve başladıktan birkaç hafta sonra, reformcu adayların ofislerine baskın düzenlenmesine ve bu adayların bazı üst düzeyde yardımcılarının tutuklanmasına onay verdi.

Nükleer programının geleceğiyle ilgili müzakereler İran'da devlet kademelerindeki kuşatılmışlık hissini daha da arttırdı. Eylül sonunda yaptığı bir konuşmada Ali Laricani 'Artık hangi gerekçeyle başlatılmış olursa olsun, bu kargaşaya karşı durmak istiyorsak -ki şu günlerde nükleer konusunda boğuk çığlıklar atıyorlar- ulusal birlik ve beraberliğimizi korumak durumundayız. Herkes aramızdaki ayrılıkları azaltmaya çalışmalı" dedi.

Fakat Lariciniler'in bağlılığının kendisine değil, sisteme olduğunu kimse Ahmedinejad'dan daha iyi bilemez. Baş destekçilerinden birinin internet sitesi,
geçen yaz, Ali'nin seçim gecesi muhalefet lideri Mir Hüseyin Musavi'yi tebrik ettiği haberini sızdırdı. (Gözlemciler, seçimin gizli sonuçlarından haberdar olabilecek konumdaki Laricani'nin bu davranışıyla seçimin gerçek galibine işaret etmiş olabileceğine dikkat çekince bu hamle ters tepti.) Geçen ay Meclis'teki Ahmedinejad taraftarları muhafazakâr bloğun lideri konumundaki Laricani'yi görevden almak istedi. Ama bu hamle de başarısızlıkla sonuçlandı.
Hamaney'in bu tür manevralar karşısındaki sabrının sınırlı olacağı tahmin ediliyor. Stanford Üniversitesi'nden Milani "Ahmedinejad'ın Hamaney'in emirlerine sürekli karşı gelmesi inanılmaz bir şey" diyor. "Ahmedinejad bu şekilde devam ederse, Hamaney ona kesinlikle haddini bildirecektir." Bu durumda da Laricaniler büyük bir zevkle boşluğu dolduracaktır.

Haberturk

0