Geçtiğimiz haftalarda kamuoyu ile paylaşılan Çınarbey Fasulyesi'ne dair detayları almak için konuk olduğumuz Bingöl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Ayçiçek, yeni ürünün artılarını sıraladı,doğru koşullar ve yöntemlerle yapılacak üretimlerde yüksek verim alınacağını vurguladı.
Ürüne, yetiştirme koşullarına, verimlilik ve kalitesine, lezzetine, pişirme süresine ve üretimden elde edilecek kazanca kadar birçok detaya değinen Ayçiçek, çiftçiler için yeni bir çeşit olan Çınarbey'in tercih edilmesiyle önemli bir kazanç sağlanacağı inancını paylaştı.
İşte O röportajın detayları ve Çınarbey hakkında edineceğiniz yeni bilgiler…
HOROZ FASULYE'DEN DAHA VERİMLİ
Hocam, öncelikle yeni bir çeşit olan Çınarbey fasulyeyi anlatabilir misiniz? Nedir bu yeni çeşit? Nasıl keşfettiniz ya da nasıl ortaya çıktı? Ve neden adı Çınarbey konuldu?
Çınarbey kuru fasulye çeşidi, Yedisu ilçemizde yetiştirilen yerel popülasyonlardan ıslah yolu (tek bitki seleksiyonu yöntemi) ile geliştirilerek tescil ettirilen bir çeşittir. Yedisu ilçemizde yetiştirilen ürün lezzeti ile tanınan ve tercih edilen bir üründür. Yerel popülasyonlar kullanılarak üretimi yapılan diğer ürün gruplarında olduğu gibi, Yedisu kuru fasulyesi de yerel popülasyonlar halinde yetiştirildiği için genetik olarak karışık yapıda bulunduğundan verim düzeyi düşük kalmakta, bu durum üreticilerimizin gelirini olumsuz olarak etkilemektedir. Islahla elde edilmiş çeşitlerle karşılaştırıldığında yerel popülasyonların verimleri en az %50 oranında düşük olabilmektedir. Ayrıca popülasyon halinde bulunduğundan (çeşit olmadığı için) sertifikalı tohumluk üretimi yapılamamaktadır ki, bu durum bile verim üzerinde en az %15 oranında bir düşüklüğe neden olabilmektedir. Bu durumu rakamlarla daha belirgin olarak ortaya koymak gerekirse; tescil müracaatına esasa olmak üzere 2017 yılında yürüttüğümüz denemelerde çeşidimizin Bingöl (225 kg/da) ve Erzincan (368 kg/da) illerindeki verim ortalaması 297 kg/da olmuş; aynı yıl Yedisu ilçemizde kuru fasulye verimi 177 kg/da olarak gerçekleşmiştir. Bingöl koşullarında yürütülen çalışma sonuçlarına göre bodur gelişme tabiatında olan çeşidimizin 100 tane ağırlığı 53,2 gram, pişme süresi 31 dakika ve protein oranı yüzde 23,5 olarak belirlenmiştir. Çınarbey çeşidinin Yedisu ilçesi ve bu ilçemiz ile benzer ekolojik özelliklere sahip lokasyonlarda yetiştirildiğinde daha da verimli olabileceği göz önüne alınırsa, yerel popülasyona karşılık bu çeşidin kullanılmasıyla daha yüksek verim elde edilmesi, bu sayede üreticilerimizin birim alan gelirlerinin de artması mümkün olabilecektir.
Bu da özellikle üreticilerimiz için önemli, kayda değer bir gelişmedir. Bu nedenlerle 2008 yılında başlatılan ve 12 yıl süren ıslah çalışmalarıyla, verim ve kalite özellikleri ile hastalıklara dayanıklılık yönünden üstünlük gösterdiği, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü tarafından yapılan denemelerin güvenilir sonuçlarıyla ortaya konan ürün hattımız, 2022 yılında “Çınarbey” ismi ile tescil edilmiştir. Bu sayede, aslında çeşit tescili ile Yedisu yerel popülasyonu verim ve kalite özellikleri bakımından yüksek genetik değere sahip özellikleri itibariyle kayıt ve güvence altına alınmıştır ki, bu durum ilimizdeki genetik kaynakların korunması anlamında da oldukça önemlidir.
“TORUNUMUN ADINI VERDİM”
Çeşit ismine gelince: 2008 yılında Resmi Gazetede yayımlanan “Bitki Çeşitlerinin Kayıt Altına Alınması Yönetmeliği”nde “Kayıt altına alınacak çeşide; çeşit sahibinin önerisi dikkate alınarak tescil veya STK komiteleri tarafından bir isim verilir” ibaresi yer almaktadır. Bu yönü ile çeşide ilimizin veya geliştirildiği ilçenin ismini (Bingöl veya Yedisu vb.) verebilirdim. Ancak aynı yönetmeliğin “g” fıkrasında “ülke, şehir veya yer adları verilemez” hükmü bulunmaktadır. Bu durumda çoğu bitki ıslahçısının yaptığı gibi (özellikle ilk geliştirilen çeşitte) ya kendi adımı veya birinci dereceden bir yakınımın adını verecektim. Ben de “Mehmet Çınar” adındaki torunumun adını vermeyi uygun gördüm. Bu nedenle 2019 yılında tescil müracaatında bulunduğumuz için “Çınar 19” olarak teklif ettiğim isim bir lokasyon (ilçe) adı olduğu için uygun görülmedi. Çınar isminin torunumun adı olduğunu söylememe rağmen değiştirmem istendi, ben de “Çınarbey” olarak değiştirdim ve tescil komitesinin onayıyla da bu isimle tescil edilmiş oldu.
DAHA VERİMLİ, DAHA DAYANIKLI, PROTEİNİ DAHA YÜKSEK
Bunu diğer fasulyelerden ayıran özelliği nelerdir?
Çeşidimizi öne çıkaran en önemli özelliği kısa sürede pişme özelliğine sahip lezzetli bir ürün oluşudur. Çeşidimizi çok önemli kılan bir diğer özellik ise uzun yıllardan beridir bu ekolojide yetiştirildiği için, yörenin iklim ve toprak koşullarına adaptasyon yeteneğinin yüksek oluşu ve yine bu üründe görülen hastalıklara karşı dayanıklılığıdır. Ayrıca tescil süresince, Tarım Bakanlığı tarafından 2 yıl süreyle ülkemizin farklı illerinde yürütülen deneme sonuçlarına göre Çınarbey çeşidi; kendi (horoz tane tipi) grubunda standart olarak kabul edilen çeşitlerden hem verim, hem de protein oranı ve tane büyüklüğü gibi kalite özellikleri bakımından daha yüksek değerlere sahip çeşit olarak belirlenmiştir. Bu durum çeşidimizin sadece ilimiz koşullarında değil, ülkemiz kuru fasulye tarımında da söz sahibi olabilecek bir çeşit olabileceğini göstermesi bakımından önemlidir. Bu anlamda ilimizde ekim alanı artırmak, ülkemizde ise tanınırlığını sağlamak öncelikli hedeflerimiz olacaktır.
SERİN ALANLARDA YETİŞTİRMEK VERİMİ ARTIRIR
Bu fasulyenin ekimi için belirli bir bölge önceliği var mıdır? Yoksa her yerde ekmek mümkün müdür? Ya da ekmek için bir toprak analizi gerekiyor mu?
Evet. Öncelikle şunu belirtmek isterim ki, yüksek sıcaklıklar kuru fasulye bitkisi için uygun değildir. Bu nedenle rakımı yüksek olan, nispeten serin olan iklimleri sevmekte ve bu ekolojilerde çok daha yüksek verimli olabilmektedir. Özellikle çiçeklenme ve erken bakla oluşum dönemlerindeki yüksek sıcaklıklar tane verimini olumsuz olarak etkilemektedir. Bu anlamda yüksek verimli olabileceği koşullar Yedisu ilçemiz başta olmak üzere, tüm kuzey ilçelerimiz, Solhan ile Genç ilçelerimizin ise rakımı ilçe merkezlerinden biraz daha yüksek olan koşullar en uygun ekolojilerdir diyebiliriz. Toprak analizi sadece bu ürün için değil, tüm ürünler için önemlidir. Tüm ürünlerde ekim öncesi yapılacak toprak analizi sonuçlarına göre topraktaki besin elementleri miktarları belirlenmeli, yetiştireceğimiz ürün için gerekli olan miktar, eksiklik durumuna göre gübreleme yapılarak toprağa verilmelidir. Çınarbey çeşidi ile uzun yıllardır yapmış olduğum tarla denemeleri ile tescil deneme sonuçlarına göre şunu söyleyebilirim; çeşidimiz özellikle organik madde oranı yüksek verimli toprakları sevmektedir. Verimli koşullarda ve özellikle sulama ve yabancı otlarla mücadele gibi bakım işlemlerinin gereği gibi yapıldığı yetiştirme tekniği uygulamalarında (iyi koşullarda) verimi çok yüksek olmaktadır.
DÖNÜMÜNDE 50 KİLO DAHA FAZLA MAHSUL VERİYOR
Bu fasulyenin ekilmesi çiftçiye ne gibi avantajlar sağlar? Bir çiftçi neden bu ürünü eksin ki?
Üretici için herhangi bir üründe, çeşit seçimindeki en önemli tercih sebebi öncelikle çeşidin verim düzeyidir. Bu anlamda ıslahla geliştirmiş olduğumuz çeşidimiz, tescil denemeleri sonuçlarına göre; kendi tane tipinde ülke düzeyinde hem verim hem de kalite özellikleri bakımından en yüksek performansa sahip çeşit olarak belirlenmiştir. Yüksek verim düzeyi yanında, ayrıca yine çeşide özgü lezzet durumu da göz önüne alındığında, diğer çeşitlere göre daha yüksek fiyatlarla satılabilecek olması üreticilerimizin birim alan gelirlerini de artıracaktır.
Bingöl'de ÇKSY kayıtlı 63 kuru fasulye üreticisi var. Yedisu'da 350 dekar, il genelinde de 2.150 dekar alanda ekim yapılıyor. Bu üretim sezonunda Yedisu Fasulyesinin şu anda 30-40 TL aralığında satılmasını bekliyoruz. Horoz Fasulyeye karşın Çınarbey Fasulyesinde dönümde 50 kilogram daha fazla mahsul bekliyoruz. Bunu da hesaba katınca il geneli çiftçilerimizin toplamda 3 milyon liralık ek gelir elde etmesi demektir.
İLİMİZ İÇİN ÖNEMLİ BİR İHRAÇ ÜRÜNÜ OLABİLİR
Bu konuda bir Pazar var mı? Ya da çiftçi ektikten sonra bunun satışını nasıl yapacak?
Yedisu kuru fasulyesinde pazar sorunu olduğunu düşünmüyorum. Yedisu ilçesinde bir kooperatif kurulduğunu, bu kooperatifin de Yedisu kuru fasulyesini paketleyerek satma yönünde girişimleri olduğunu biliyorum. Üreticiler ürünlerini Bingöl ve Erzincan illeri ile Karlıova ve Solhan ilçelerindeki tüccara satmaktadırlar ki, piyasada Yedisu kuru fasulyesi diğer çeşitlere göre daha yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır. Özellikle 2019 yılında, Tarım ve Orman İl Müdürlüğü tarafından Yedisu kuru fasulyesi için Coğrafi İşaret Tescili alınmasıyla birlikte, bu yörede üretilen ürünler kısa sürede yüksek fiyatla alıcı bulmakta, pazar sorunu yaşanmamaktadır. Burada çok daha önemli olarak, ürüne katma değer kazandırarak çok daha yüksek fiyatla piyasaya sunulması konusunu özellikle vurgulamak istiyorum. Bu anlamda ilde ve/veya ülke genelinde faaliyet gösteren bakliyat firmaları ile irtibata geçerek, sözleşmeli üretim yolu ile bu yöredeki kuru fasulye tarımını artırmak ve kurulacak paketleme tesisleri ile ürüne katma değer katmak öncelikli hedefler arasında olmalıdır. Kuzey-Güney geçit bölgesinde yer alan ilimizde özellikle Ilıcalar beldesi ile Soğukçeşme köyü arasında çok sayıda tesis bulunmaktadır. Sulama suyu bakımından (bildiğim kadarıyla) sorun yaşanmayan bu alanlarda kuru fasulye yetiştiriciliğinin başarılı olacağını; ayrıca mevcut tesisler kullanılarak üretilen ürünlerin çok daha iyi bir şekilde değerlendirilebileceğini düşünüyorum. Gastronomi uzmanı kişi veya kişilerin ilimize davet edilerek, yöresel yemeklerimizle birlikte, bu ürünümüzün ulusal düzeyde tanıtımının yapılması ayrıca önemlidir. Bu sayede, Yedisu veya Bingöl ilçe merkezli kooperatif veya şirketler aracılığıyla Yedisu kuru fasulyesi (internet üzerinden satışla) e-ticarete de konu olabilir. Bu yörede yetiştirilen ürünün, özellikle kalite ve lezzet durumu göz önüne alındığında ilimiz için önemli bir ihraç ürünü olabileceğini, bu konunun özellikle ele alınarak değerlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum,
Bu ürünün tohumunu çiftçi almak isterse nasıl, hangi şartlarda, kimden alabilecek?
Şu anda elimizde sadece Elit tohumluk sınıfında, az miktarda tohumluk bulunmaktadır. Önümüzdeki yıldan itibaren isteyen Kamu veya Özel Sektör Tohumculuk firmaları Tarım Bakanlığı'na müracaat ederek, çeşidimizin sertifikalı tohumluk üretimi talebinde bulunabilirler.
Yöremizde özellikle kış aylarında Yedisu Horoz Kuru Fasulye tercih ediliyor. Bu ürün var olan çeşitle rekabet edebilecek düzeyde olur mu sizce? Vatandaşın bu anlamda tercih seviyesini hangi noktada görüyorsunuz?
Çınarbey, yerel popülasyondan geliştirilen bir çeşit. Verim gibi kalite özellikleri de yerel popülasyondan, üstün genotipik değere sahip bitkilerin saflaştırılmasıyla elde edildiği için, genetik olarak karışık durumda bulunan popülasyona göre daha kaliteli ve lezzetli olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim.
BİR SENE MISIR, BİR SENE FASULYE EKİLMESİ YARAR SAĞLAR
Bu arada ilimiz için çok önemli bir konuya da burada değinmek istiyorum. SÜTAŞ firmasının ilimizde faaliyete geçmesiyle birlikte, silajlık mısır ekim alanlarında çok ciddi anlamda artışlar olmuştur. Ancak mısır üretiminin yapıldığı bu alanlarda sürekli olarak aynı tarlalarda mısır yetiştiriciliğinin yapılmaması, uygun bir ekim nöbetinin uygulanması gerekir. Aksi takdirde birkaç yıl sonra mısır üretimi yapılan alanlarda ciddi verim düşüşleri kaçınılmaz olacaktır. Bu alanlarda kuru fasulye bitkisinin mısır bitkisiyle ekim nöbetine alınması halinde hem üretim çeşitliliği sağlanacak, hem de toprağı özellikle azot ve organik maddece zenginleştiren kuru fasulye yetiştiriciliği ile mısır veriminde de artışlar elde edilebilecektir. Tüm baklagillerde olduğu gibi kuru fasulye de kendisinden sonra yetiştirilecek ürünler için çok iyi, ideal bir ön bitkidir.
HER TÜRLÜ BİLGİ PAYLAŞIMINA AÇIĞIM
Yedisu ilçemiz kuru fasulye yetiştiriciliğinin organik olarak yapılması için ideal bir toprak yapısı ve ekolojiye sahiptir. Özellikle kuru fasulye gibi baklagil bitkilerinde azotlu gübrelemeyi tamamen ortadan kaldıracak ve yabancı otlarla mücadelede kimyasal ot öldürücü (herbisit) kullanılmadan üretim yapmaya yönelik tüm tarımsal teknik uygulamaları, bu konuya ilgi duyan tüm üreticilerimizle paylaşabilirim. Sadece bu konuda değil, üretim aşamasında üreticilerimizin her türlü soru ve sorunu için her zaman üreticilerimizin yanında olduğumuzu da özellikle belirtmek isterim.
Sonuç olarak, ülkemizde coğrafi işaret alan 6 il içerisinde, bünyesinden tescilli çeşit çıkaran tek ilin Bingöl olduğunu; ülkemizdeki tüm üniversiteler arasında bu üründe çeşit tescil ettiren ikinci üniversite olduğumuzu da bildirir; bu vesile ile “Çınarbey” kuru fasulye çeşidimizin hayırlı olmasını ve bereketiyle üreticilerimize bol kazançlar sağlamasını dilerim.
